1962 De Overval

 

Première  21 december 1962

Regie  Paul Rotha
Productie  Sapphire Film Productie

Locaties  Amsterdam, Leeuwarden, Wirdum

Inhoud  Een groep Friese verzetsstrijders bedenkt een plan om een groot aantal mensen uit de gevangenis van Leeuwarden te bevrijden ten einde verdere represailles door de Duitsers te voorkomen; gebaseerd op de waargebeurde overval op het Huis van Bewaring op 8 december 1944 door Friese knokploegen.

 
Screenshots locaties

De film begint met een introductie door kolonel Jan J.F. Borghouts, schuilnaam Peter Zuid. De meeste binnenopnamen werden gemaakt in de Cinetone Studio's, Duivendrechtsekade 85 in Amsterdam.

 

Leden van het Friese verzet overvallen de auto waarin inspecteur Bakker (Kees Brusse) door de Sicherheitspolizei van Sneek naar de gevangenis van Leeuwarden wordt gebracht. Onbekende locatie.

 

Bij de gevangenis worden zes gevangenen opgehaald. Zij zullen als vergelding op de overval op de auto waarin Bakker zat worden gefusilleerd. Huis van Bewaring, Blokhuisplein 40 in Leeuwarden. De gevangenis is meerdere keren in de film te zien. Dit is tevens de echte locatie van de overval van 8 december 1944. Justitie gaf destijds toestemming om hier vijf dagen te filmen. De echte gevangenen moesten in hun cel blijven. Er werd ook binnen gefilmd, de opnamen bij de ingang en de kantoren zijn echter studio. Sinds december 2007 is de gevangenis gesloten, tegenwoordig bevindt zich hier een cultuurcentrum met verschillende functies, waaronder Museum Blokhuispoort.

Deze locatie is ook te zien in De 5 van de 4-Daagse.

 

De auto met de gevangen rijdt via de Oosterkade over de Oosterbrug in Leeuwarden.

 

Eppie Bultsma (Piet Römer) verlaat zijn woning op de fiets om verzetsleider Piet Kramer (Rob de Vries) te informeren. Oostergrachtswal 95 in Leeuwarden, zijn bakkerij in de film is nummer 97.

 

Bultsma fietst over het Friese platteland. Onbekende locatie.

 

Bakker wordt voor verhoor met Hauptsturmfürher Grundmann (Hans Culeman) overgebracht naar een landhuis. Buitenplaats Amstelrust, Amsteldijk 319 in Amsterdam. In werkelijkheid vonden verhoren door de nazi’s plaats in het Burmaniahuis in Leeuwarden. De directie van de eigenaar van het pand, de Algemeene Friesche Levensverzekering Maatschappij, gaf geen toestemming om hier te filmen omdat men niet met de oorlogstijd geassocieerd wilde worden.

 

Kramer houdt zich schuil in een bootje, verstopt in het riet. Onbekende locatie.

 

Koerierster Mies (Yoka Berretty) fietst over het platteland. Dit lijkt Swichumerdyk in Wirdum met op de achtergrond de kerktoren van Swichum.

 

Mies komt aan bij de boerderij van Wim Douma (Hans Boswinkel) en zijn moeder (Riek Schagen). Onbekende locatie.

 

In de stad worden de namen van de doodgeschoten gevangenen bekend gemaakt. Galileër Kerkstraat in Leeuwarden. De meeste gebouwen in deze straat zijn vervangen door nieuwbouw.

 

Het gebouw van de Ortskommandantur ligt tegenover de gevangenis aan Oostergrachtswal 129. Het is enkele keren in de film te zien.

 

Bultsma kijkt toe terwijl agent Turksma (Pieter Lutz) het Bureau van Politie, Nieuwestad 49 in Leeuwarden, binnengaat om een Insluitingsbevel te krijgen. Even later loopt hij richting de Kleine Kerkstraat. Het politiebureau was hier tot 1982 gevestigd, tegenwoordig bevindt zich op dit adres Boutique Hotel Catshuis.

 

Een straatveger ziet Kramer de kerk binnengaan. Het Oranjepoortje aan de Monnikemuurstraat van de Grote Kerk in Leeuwarden. Deze scène werd op 23 oktober gefilmd.

 

Kramer wordt naar de consistoriekamer gebracht waar drie andere verzetsleiders op hem wachten. Grote Kerk, Bredeplaats 4 in Leeuwarden.

 

Wapens voor de overval worden vanaf een boerderij in takkenbossen de stad in gesmokkeld. Onbekende locatie.

 

Mies fietst over het platteland om leden van de knokploegen te mobiliseren. Onbekende locatie.

 

De eerste stop is bij de boerderij van Klaas (Nico Schömakers). Onbekende locatie.

 

Mies rijdt door een dorp langs een kerk. Sint-Martinuskerk, Hof 14 in Wirdum.

 

Onderweg wordt Mies door de Feldgendarmerie naar haar persoonsbewijs gevraagd, daarna mag ze doorrijden. Brug tussen Legedyk en Greate Buorren in Wirdum.

Vervolgens gaat ze naar meubelmaker Jodocus en boer Tinus. Onbekende locaties.

 

Klaas en Tinus brengen de takkenbossen met geweren naar de bakkerij. Opnieuw de Oostergrachtswal, op de achtergrond zijn huizen aan de Oosterkade zichtbaar.

 

Bultsma fietst opnieuw naar Kramer. Onbekende locatie.

 

Harry (Jan Blaaser) en Tinus steken de Oosterbrug over en lopen naar het hoekhuis op Oosterkade 129.

 

Rolverdeling  De begintitels vermelden 22 namen "e.a." + kolonel Burghouts als zichzelf, de rol wordt niet genoemd. De film heeft opvallend veel kleine rollen waarbij de acteur één of twee zinnen tekst heeft.

• Piet Kramer - Rob de Vries
• Inspecteur Bakker - Kees Brusse (tevens dialoogregie)
• Koerierster Mies - Yoka Berretty
• Hauptsturmfürher Grundmann - Hans Culeman
• Bakker Eppie Bultsma - Piet Römer
• Wim Douma - Hans Boswinkel
• Gevangenbewaarder Jellema - Bernhard Droog
• Agent Teunisse - André van den Heuvel
• Dokter Wartena - Hans Tiemeyer
• Jannie Bultsma - Thera Verheugen
• Mevrouw Bultsma, moeder van Eppie - Hetty Beck
• Maria Teunisse - Adelheid van der Most
• Mevrouw Douma, moeder van Wim - Riek Schagen
• Gevangene - Diny Sprock
• Gevangenisopzichter Koopman - Sacco van der Made
• Untersturmfürher Walther - Frans Kokshoorn
• Gevangenisdirecteur Vos - Chris Baay
• Verzetsleider De Vries - Lo van Hensbergen
• Verzetsleider Peters - Onno Molenkamp
• Verzetsleider Halbertsma - Robert Sobels
• Agent Turksma - Pieter Lutz
• Gevangenismedewerker Joop Smits - Pierre Myin
• Kolonel Jan J.F. Borghouts / Peter Zuid - Jan Borghouts (zichzelf)
• Dirk Rensen - Jan Pieter Visser
• Secretaresse Grundmann - Christine Schouten
• Klaas - Nico Schömakers
• Mejuffrouw Lamers - Els Bouwman
• PTT-monteur Jan Brouwer - Ab Abspoel
• PTT-monteur Theo Bosman - Rob van der Linden
• Harry - Jan Blaaser
• Leden knokploeg - Ton Vos, Anselm van Melis, Roland Wagter

 

Trivia

• De opnamen begonnen op 10 september 1962 in de Cinetone Studio’s in Amsterdam. Op 1 oktober gingen de opnamen op locatie in en om Leeuwarden van start. De laatste draaidag was op 5 november.
• De film kende een lange aanloopgeschiedenis. In januari 1959 benaderde dr. Lou de Jong, destijds hoofd van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, regisseur Bert Haanstra en producent Rudolf Meyer om het herinneringsalbum “Bevrijding”, acht december MCMXLIV te verfilmen. Haanstra was enthousiast en ging naar Friesland om leden van de overval te spreken en locaties te zoeken. Er ontstond onenigheid over het scenario en Haanstra zag van de verfilming af, waarna Meyer de Britse regisseur Paul Rotha benaderde.
• Diny Sprock, de echte koerierster Mies, werd na de oorlog actrice en heeft in de film een kleine rol als één van de gevangenen die bevrijd worden. 
• De destijds 17-jarige Jan Pieter Visser vroeg aan producent Rudolf Meyer of hij een figurantenrol kon krijgen in de film omdat zijn vader Jelle Visser deel uitmaakte van de overvallers. Dat mocht: hij is aan het begin van de film te zien als scholier Dirk Rensen, één van de zes gevangenen die zullen worden gefusilleerd. Ten tijde van de echte overval was zijn moeder zwanger van hem. 
• Op 25 januari 1963 werd de film vertoond voor de koninklijke familie op Paleis Soestdijk in aanwezigheid van de makers en leden van het Friese verzet.
• Voorzien van een Engelse nasynchronisatie werd de film onder de titel The Silent Raid in Engeland uitgebracht.
• Met 1.474.000 bezoekers is De Overval de best bezochte Nederlandse speelfilm uit de jaren 60.

Uitgaven

De film is in 2003 op dvd uitgebracht door het Verzetsmuseum Friesland en in 2009 als De Overval – 8 dec. 1944 in de reeks Nederlandse Filmklassiekers van het Filmmuseum.

Screenshots © Sapphire Film Productie