Première 7 september 1954 (USA), 4 maart 1955 (Nederland)
Regie Gottfried Reinhardt
Productie Metro-Goldwyn-Mayer
Locatiescout Nederland Bas van Nooten
Locaties Nederland Delft, Arnhem, Hem, Eembrugge, Monnickendam, De Hoge Veluwe, Hoorn, Edam, Dokkumer Nieuwe Zijlen, Afsluitdijk, Moddergat, Maastricht, Breukelen, Vliegveld Ypenburg, Sittard
Locaties Verenigd Koninkrijk Borehamwood (studio), Aldenham, Newgate Street Village
Inhoud Tijdens de Tweede Wereldoorlog moet Carla van Oven als dubbelspion voor de geallieerden informatie overbrengen van de Britse geheime dienst naar verzetsleider 'The Scarf' in Nederland. Ze wordt getraind door kolonel Pieter Deventer die door The Scarf werd bevrijd uit gevangenschap. Deventer vermoedt dat één van hen een verrader is.
Screenshots en foto's locaties
1943: Vermomd als groenteboer rijdt Peter Deventer (Clark Gable), codenaam Rembrandt, met paard en wagen door de stad. Hij vervoert zendapparatuur waardoor de Duitsers hem op het spoor zijn. Verwersdijk, ter hoogte van de Doelenstraat in Delft. Op de achtergrond is de Nieuwe Kerk te zien. De foto's zijn gemaakt op 12 februari 2018. Zie ook het blogbericht uit 2018 dat ik over deze locatie maakte op
Shot on Location.
Deventer rijdt over Markt. Café Monopole, Markt 48a is tegenwoordig restaurant Willem van Oranje.
Even later rijdt Deventer over de Verwersdijk en gaat de Doelenstraat in.
De auto van de Duitsers gaat vanaf Oosteinde de Gasthuislaan in en rijdt vervolgens door de Oude Kerkstraat. Links de Oude Kerk die tijdens de opnamen in de steigers stond. De Duitsers noemen de Willemstraat en Noordeinde. Deze straten bestaan echt in Delft maar zijn in de film niet te zien.
De groentekar rijdt onder de Oostpoort. Ook hier is in de verte de Nieuwe Kerk te zien.
De auto rijdt over de Oostpoortbrug met op de achtergrond de Oostpoort, vervolgens over de gracht Vrouwjuttenland ter hoogte van de Choorstraat, daarna (waarschijnlijk) weer de Verwersdijk met rechts de Maria van Jessekerk en tenslotte via Lange Geer over Achterom.
Pieter Deventer rijdt over de gracht Oude Delft.
Als de wagen Oude Delft oversteekt richting Binnenwatersloot komen de Duitsers uit de Peperstraat gereden en wordt Deventer gevangen genomen.
Deventer wordt naar het hoofdkwartier van de Duitsers gebracht waar kolonel Helmuth Dietrich (O.E. Hasse) hem een voorstel doet. Huis Zypendaal, Zijpendaalseweg 44 in Arnhem. In 1943 was dit landhuis inderdaad gevorderd door de Duitsers tot ongenoegen van één van de huurders, baron Aarnoud van Heemstra. Hij was de grootvader van Audrey Hepburn, die hier als kind regelmatig verbleef.
Leden van het verzet onder leiding van The Scarf weten Deventer te bevrijden. Park Zypendaal is hierbij goed te zien.
De auto's van het verzet rijden over een rijksweg. Onderweg wordt de bewoonster van een huis ingeseind om de brugwachter te bellen. De Hout in Hem (regio West Friesland), huize "Bloemenlust" is nummer 9.
De brugwachter haalt de brug op zodat de Duitsers de achtervolging moeten staken. Eembrug, Bisschopsweg (N414) in Eembrugge. In 1960 werd de houten brug vervangen door een grotere brug om het toegenomen verkeer beter te laten doorstromen.
Deventer wordt over de Purmer Ee meegenomen naar een molen, de schuilplaats van de verzetsleden. Houtzaagmolen De Vriendschap, Kloosterdijk 2A in Monnickendam. De molen, in de film twee keer te zien, werd in 1961 na blikseminslag door brand verwoest en niet herbouwd.
Als represaille voor het bevrijden van Deventer worden om 7 uur 's morgens drie prominente inwoners van Delft gefusilleerd. Markt in Delft, te zien zijn de Nieuwe Kerk en het stadhuis. De foto's zijn gemaakt op 12 februari 2018.
Volgens de
Nieuwe Leidsche Courant van 7 oktober 1953 zou Lana Turner tijdens deze scène het plein oprennen. In de film is zij tijdens de executie niet te zien.
1944: Vanuit Engeland wordt Carla van Oven (Lana Turner) als dubbelspion in de buurt van Arnhem gedropt. Ze wordt aangehouden en meegenomen door een Duitse soldaat met een zijspan. Ze worden ingehaald door een auto met een Duitse officier die Van Oven laat instappen. Even later blijkt de officier verzetsleider The Scarf (Victor Mature) te zijn. Het Nationale Park De Hoge Veluwe nabij Hoenderloo.
The Scarf brengt Van Oven naar een logeeradres. Janslangstraat in Arnhem. Alle gebouwen in deze straat zijn vervangen door nieuwbouw of gerenoveerd, het valt niet meer te achterhalen op welk nummer zij naar binnengaan. Een
artikel uit het Gelders Dagblad van 15 oktober 1953 beschrijft een opname waarin Van Oven wordt opgehaald door The Scarf in de Rodenburgstraat en een opname op Jansplein 32, deze scènes lijken de film niet gehaald te hebben.
Locatie herkend door Jan-Jaap van der Steen.
Een groep Duitse officieren houdt een feestje op een legerbasis. Onder leiding van The Scarf wordt het gebouw onder vuur genomen. Diverse vliegtuigen gaan in vlammen op. Onbekende locatie, wellicht vliegveld Ypenburg bij Rijswijk waar ook overdag opnamen zijn gemaakt.
De volgende dag neemt The Scarf Van Oven mee, aanvankelijk weet ze niet waarheen. Ze rijden over Roode Steen in Hoorn, met op de voorgrond het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen en op de achtergrond de Grote Kerk. De foto is gemaakt op 7 juli 2021.
Ze passeren een kleine haven. Onbekende locatie.
Doordat The Scarf hard rijdt wordt een aantal fietsers bijna van de weg gedrukt. Onbekende locatie.
De auto rijdt verder langs een kanaal. J.C. Brouwersgracht in Edam. Het huis met de trapgevels is nummer 9-10. De schuur met de melkbussen is nummer 20 en is vervangen door nieuwbouw.
Door het achterraam van de auto is een kerktoren te zien. Onbekende locatie.
Bij een brug over een sluis worden ze door Duitsers staande gehouden maar mogen doorrijden. Sylsterwei in Dokkumer Nieuwe Zijlen.
De reis wordt voortgezet over de Afsluitdijk. De opnamen zijn gemaakt vanaf het Vlietermonument, een uitkijktoren ontworpen door Willem Dudok op de plaats waar in 1932 de dijk werd gesloten. De foto's zijn gemaakt vanaf de loopbrug over de dijk op 11 juli 2021; het Vlietermonument was die dag gesloten.
De Afsluitdijk is ook te zien in
Nederlands in Zeven Lessen en
Sneekweek.
Ze arriveren uiteindelijk bij een boerderij waar de moeder (Nora Swinburne) en broer Chris (Christopher Rhodes) van The Scarf wonen. Mokselbankwei in Moddergat. De boerderij, eigendom van Tjerk Visser, had destijds nog geen elektriciteit. De burgemeester van het nabijgelegen Ternaard kreeg als dank voor zijn medewerking een doos sigaren van MGM.
Een poging van het verzet om een brug op te blazen wordt door de Duitsers verijdeld. Onbekende locatie.
In het inmiddels bevrijdde Maastricht wordt volop feestgevierd. Markt en de Spilstraat in Maastricht. De foto's zijn gemaakt op 9 augustus 2016. Het stadhuis was toen vanwege renovatiewerkzaamheden gesloten. Zie ook het blogbericht uit 2017 dat ik over deze locatie maakte op
Shot on Location.
Peter Deventer is vanuit Engeland teruggereisd naar Nederland. In het stadhuis van Maastricht heeft hij een ontmoeting met generaal Charles Larraby (Wilfrid Hyde White). Te zien zijn de burgemeesterskamer en de centrale hal ('Het Plein').
Nadat The Scarf gewond is geraakt en gevangen genomen door de Duitsers gaat Deventer naar Arnhem. 's Avonds loopt hij over straat en verschuilt zich voor de Duitsers die langsrijden met groot materieel, klaar voor de slag. Geen Arnhem maar de Boschstraat in Maastricht. In het schemerdonker is de Sint-Matthiaskerk te zien, voor de ingang staat een beeld van St. Antonius.
Deventer loopt de Sint Catharinastraat in. Het aanplakbord voor affiches hangt hier nog altijd.
Deventer ontmoet Larraby opnieuw, nu in het Britse hoofdkwartier ergens in de buurt van Arnhem. Onbekende locatie.
In de hoop The Scarf vrij te krijgen heeft Deventer een ontmoeting met Dietrich die door de geallieerden wordt vastgehouden in een kerk. Onze-Lieve-Vrouwebasiliek, Vrouweplein 9 in Maastricht.
Met hulp van Dietrich lukt het Deventer om The Scarf uit het ziekenhuis te halen. Kasteel Nijenrode, Straatweg 25 in Breukelen. Tegenwoordig is hier de Nyenrode Business Universiteit gevestigd.
The Scarf wordt meegenomen naar een klaarstaand vliegtuig. Hangar Avio Diepen, Vliegveld Ypenburg bij Rijswijk.
Voor zijn hotel wordt The Scarf door honderden mensen toegejuicht. Café-hotel De Kroon, Markt 22 in Sittard. Speciaal voor de film werd het gebouw wit geschilderd en kreeg het de naam De Leeuw. Tegenwoordig heet het café-hotel De Limbourg. De foto's zijn gemaakt op 10 augustus 2016. Zie ook het blogbericht uit 2017 dat ik over deze locatie maakte op
Shot on Location.
Rolverdeling De aftiteling vermeldt 15 namen en hun personages. De catalogus van het
American Film Institute vermeldt nog eens 16 namen met personage. Er speelden geen Nederlandse acteurs mee, wel enkele honderden figuranten, waaronder vrijwilligers van de Nationale Reserve. Gerrit van Dijk, tijdens de opnamen chauffeur van Lana Turner, werd door regisseur Gottfried Reinhardt gevraagd te figureren als nazi. Hij stemde in op voorwaarde dat hij chauffeur mocht blijven.
- Kolonel Pieter Deventer - Clark Gable
- Carla van Oven - Lana Turner
- 'The Scarf' - Victor Mature
- Generaal Ten Eyck - Louis Calhern
- Kolonel Helmuth Dietrich - O.E. Hasse
- Generaal Charles Larraby - Wilfrid Hyde White
- Kapitein Jackie Lawson - Ian Carmichael
- "Blackie" - Niall MacGinnis
- Moeder van 'The Scarf' - Nora Swinburne
- Generaal Warsleigh - Roland Culver
- "Pop" - Leslie Weston
- Chris - Christopher Rhodes
- Mevrouw Gilder, grootmoeder van Jan - Lilly Kann
- Jan - Brian Smith
- Kapitein Von Stanger - Anton Diffring
- John - Richard Anderson
- Duitse sergeant - Theodore Bikel
- Dietrichs luitenant - Nicholas Bruce
- Motorrijder - Wolf Frees
- Majoor Plaaten - Carl Jaffe
- Freddy Jackson - Peter Martyn
- Officier Luftwaffe - Ferdy Mayne
- Dikke majoor - Peter Swanwick
- Serveerster - Mona Washbourne
- Instructeur - Kenneth Hyde
- Parachutisten - Basil Appleby, John Singer, John Wynn
- Korporaal parachutisten - Thomas Heathcote, Glyn Houston, John Glen
- Gefusilleerde inwoners van Delft - Klaas Vos, P. Osendorp, C. Tobi (tevens figuratie)
Trivia
- De opnamen begonnen op 28 september 1953 in Maastricht en zouden een week duren, inclusief één dag Sittard op 30 september. In de binnenstad van Delft werd gefilmd van 5 tot en met 8 oktober en een extra dag op 27 oktober. Van 14 oktober tot en met 23 oktober verplaatsten de opnamen zich naar Arnhem, onder andere op 14 oktober op huis Zypendaal en 15 oktober op de Hoge Veluwe. Op 24 oktober was er een opnamedag in Friesland.
- De oorspronkelijke titel van de film was The True and the Brave. Vanwege alle gratis publiciteit die de Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) had gehad tijdens de opnamen werd deze naam in Nederland gehandhaafd, al zagen bioscoopbezoekers Betrayed op het scherm.
- In het originele script heet het personage dat Lana Turner speelt Emma van Owens.
- Regisseur Gottfried Reinhardt werd tijdens de opnamen geassisteerd door de Nederlandse regisseur Gerard Rutten.
- De hoofdrolspelers bezochten diverse plekken in Nederland. Lana Turner ging met haar toenmalige echtgenoot, acteur Lex "Tarzan" Barker, naar Volendam. Victor Mature werd gefotografeerd in het centrum van Den Haag en Clark Gable bracht een bezoek aan Blijdorp. In de Rotterdamse dierentuin werden twee pasgeboren leeuwen naar hem vernoemd, zie de geluidloze reportage op Hearts Metrotone News. Dat was niet geheel toevallig omdat een leeuw ook het embleem van MGM is.
- Bas van Nooten (1921-1976) was ten tijde van de opnamen werkzaam voor Artifex Film, de afdeling filmproductie van de Rijksvoorlichtingsdienst. Hij werd aangesteld als locatiemanager van de film. Deze samenwerking beviel zo goed dat MGM hem in 1955 opnieuw vroeg toen de film Lust for Life, over het leven van Vincent van Gogh, in Nederland werd opgenomen.
- Na Nederland werd er nog tot en met 12 december gefilmd in Engeland, onder andere binnenopnamen in de Elstree Film Studios in Borehamwood. Er werd ook op locatie gefilmd: een 'landbouwschool', een 'ziekenhuis' en de landing van de parachutisten bij Arnhem. De school is een woning aan 9 Church Farm Way in Aldenham en het ziekenhuis is Tolmers Park, een landhuis in Newgate Street Village. Het is niet bekend waar de parachutisten gefilmd zijn.
Uitgaven
De film is niet in Nederland op dvd uitgebracht, wel in Engeland en onder andere verkrijgbaar bij
Amazon.
Screenshots © Metro-Goldwyn-Mayer
